نام کتاب: گزینه اشعار بیژن جلالی

نویسنده: بیژن جلالی

ناشر: مروارید

نوبت چاپ: هفتم ۱۴۰۳

تعداد صفحه: ۲۲۶

قیمت: ۲۱۰ هزار تومان

کتاب «گزینه اشعار بیژن جلالی» آخرین کتاب چاپ شده از شعرهای اوست. اگرچه اشعار این کتاب پیش از این در جلدهای جداگانه چاپ شده‌اند، اما می‌توان گفت این مجموعه، نمونه‌ای از همۀ گفتارهای اوست.

بیژن جلالی از چهره‌های شناخته‌شدۀ شعر معاصر ایران بود. او در آخرین شب آبان‌‌ماه ۱۳۰۶ در تهران به دنیا آمد و در دی‌ماه ۱۳۷۸ چشم از جهان فروبست. شعرهای او به‌ویژه پس از مرگش با استقبال نسل جدیدی از مخاطبان ادبی مواجه شد که سادگی بیان و تصاویر او را در شعر می‌پسندیدند. نخستین کتاب بیژن جلالی با نام «روزها» در سال ۱۳۴۱ منتشر شد. با انتشار «روزها» اتفاقی در جریان شعر امروز ایران رخ داد که در آن زمان آن طور که باید و شاید، در ذهن منتقدان شعر امروز ایران رسوب نکرد. گویی سال‌های سال باید می‌گذشت تا اهمیت این اتفاق بر همه مشخص شود و تأثیر خود را بگذارد. البته همان زمان هم اندک کسانی بودند که اهمیت این اتفاق را دریافتند و با نقدهای خود، پیش از دیگران، به آن پرداختند. از آن جمله می‌توان به نجف دریابندری اشاره کرد که در تیر ماه ۱۳۴۲ نقدی بر کتاب روزها در مجلۀ سخن نوشت و عنوان کرد: «… این که می‌بینیم در این ایام انواع و اقسام شعر بدین فراوانی زیر دست‌وپا ریخته است، دلیل بر وفور نعمت نیست، بلکه، به احتمال قوی‌تر دلیل بر آن است که گروهی به فرمول‌های شعر بدلی دست یافته‌اند و دارند شعر حقیقی را از بها می‌اندازند. در چنین وضعی، انتشار مجموعۀ آرام و لطیفی چون روزهای بیژن جلالی غنیمت است…» این جملات گویی وصف حال امروز شعر ایران هم هست. آری شعرهای بیژن جلالی «سروده‌های ساده‌ای هستند که معناهای ژرفی را با خود حمل می‌کنند»؛ شعرهایی حقیقی، پرمعنا، درخور توجه، گران‌بها و ناب. این معانی را شخص دیگری هم در مجموعه اشعار «روزها» دریافت؛ نادر نادرپور در شمارۀ مردادماه ۱۳۴۲ مجلۀ سخن چنین نوشت: «به ضرس قاطع می‌توان گفت که کتاب روزها شعر است و نثر نیست و پاره‌ای از قطعات آن، نه همان شعر است، بلکه شعر ناب است… بیژن جلالی شاعر لحظه‌هاست.»

کتاب «روزها» در همان سال‌ها از طرف گروه ادب رادیو و تلویزیون ملی ایران که نادر نادرپور و یدالله رؤیایی و دیگران در آن عضویت داشتند به عنوان بهترین مجموعه شعر سال شناخته و برگزیده شد.

می‌توان گفت که این تعاریف، نه تنها دربارۀ کتاب «روزها» بلکه دربارۀ همۀ شعرهای بیژن جلالی صدق می‌کند. شعرهای بیژن جلالی ساده، روان، دلنشین و ناب است؛ «ستایش کنندۀ زندگی، زیبایی و شادی است»؛ حتی آن‌جا که از مرگ می‌گوید:

آن روز که مُردم

آن‌چه را که یادگار دریاست

به دریا باز دهید

و آن‌چه را که از آسمان

در دل من مانده است

به آسمان بازگردانید

زمزمۀ جنگل

و صدای آبشارها را

به جنگل و آبشارها برگردانید

و اگر ستاره‌ای در دست‌های من مانده است

آن را به آسمان بازفرستید

و آن‌گاه تن من را به زمین باز دهید

و قلب من را به سکوت و تاریکی بسپارید

«شعر بیژن جلالی حامل عرفان مدرنی است که به دل می‌نشیند. نظیر این عرفان مدرن را در شعرهای سهراب سپهری نیز می‌بینیم. شعرهای جبران خلیل جبران هم ـ‌در سطح جهانی‌ـ حامل همین عرفان مدرن است و اقبال مردم به چنین اشعاری به دلیل امروزی بودن اندیشه‌های این شاعران است»…

زبان شعر بیژن جلالی دست‌وپاگیر نیست. او زیورها را کنار گذاشته و با کلمات بازی نمی‌کند. شعرش را به ساده‌ترین شکل می‌سراید، اما در پشت این سادگی، پیام و اندیشه‌های عرفانی خودش را بیان می‌کند.

با وجود اینکه شکل شعرهای بیژن جلالی به‌‌روشنی نشان‌دهندۀ آگاهی و اشراف او به ادبیات غرب است. اما فکر و فلسفه او بنیادی ایرانی و شرقی دارد.

کتاب «گزینۀ اشعار بیژن جلالی» با پیشگفتاری هفت‌صفحه‌ای به قلم مجید روشنگر با عنوان «با یاد بیژن جلالی» آغاز می‌شود. کتاب شامل چند بخش است. بخش نخست پیشگفتار است. بخش دوم گفتگویی است که در آبان ماه ۱۳۷۱ با بیژن جلالی انجام شده. در این گفتگو، احمدرضا احمدی، مفتون امینی، فیروزه میزانی، احمد محیط، عمران صلاحی، شمس لنگرودی، رضا فرخال، کسری عنقایی و هومن عباسپور شرکت داشته‌اند. بخش سوم با عنوان «بیژن جلالی: شاعر سکوت»، گفت‌وشنودی است بین احمدرضا احمدی و بیژن جلالی. در بخش چهارم که «از گفته‌های دیگران دربارۀ شعرهای بیژن جلالی» نام دارد، می‌توان با دیدگاه‌های بهاءالدین خرمشاهی، منوچهر آتشی، سعید وزیری، عنایت سمیعی، کامیار عابدی، اسماعیل جنتی و رزا جمالی دربارۀ شعر بیژن جلالی آشنا شد و در بخش پنجم کتاب «از گفته‌های بیژن جلالی دربارۀ شعر خودش» نظر خود شاعر را دربارۀ شعرهایش می‌خوانیم: «نوشته‌های من ساده هستند و به فارسی معمولی نوشته شده‌اند و می‌شود به راحتی آن‌ها را خواند… در شعرهای من نوعی گفتگو دنبال شده، گاه با خداوند، گاه با جهان، گاه با طبیعت. از این جهت، همیشه این نوشته‌ها یک روی تاریک و یک روی روشن دارند. زمینۀ مشترک آن‌ها ادامۀ نوعی اندیشه است…»

از این بخش که بگذریم، شعرهای یازده مجموعۀ شعر شاعر پیش رویمان قرار می‌گیرد: «روزها»، «دل ما و جهان»، «شعر خاک و خورشید»، «شعر سکوت»، «رنگ آب‌ها»، «آب و آفتاب»، «روزنه‌ها»، «نقش جهان»، «دربارۀ شعر»، «دیدارها» و «شعر پایان شعر دوری». از این روی می‌توان این کتاب را کتابی مرجع دربارۀ بیژن جلالی دانست که خواندنش بر هر دوست‌دار شعری واجب است.

آخرالزمانی است

نگاه آهوی زخمی

که همچنان می‌دود

ولی در چشم‌های درشت

و سیاه او

زمان به آخر رسیده است

خوشه شایان