نویسنده: محمدرضا روحانی

انتشارات: نشر خاموش

نوبت چاپ: اول ۱۴۰۰

تعداد صفحه: ۲۳۱

قیمت: ۸۰ هزار تومان

پیش از خواندن این کتاب اولین سئوالی که به ذهن خطور می‌کند این است که چرا باید این کتاب را خواند آن هم در حالی که کتاب‌های آموزشی بسیار خوبی در حوزه‌ی فیلم‌نامه‌نویسی وجود دارد؟ آیا برای یک علاقمند به فراگیری فیلم‌نامه‌نویسی کتابی چون «داستان» نوشته‌ی رابرت مک‌کی یا کتاب «فیلم‌نامه‌نویسی» نوشته‌ی مارگارت مرینگ و یا کتاب «قصه‌ها از کجا می‌آیند» نوشته‌ی اصغر عبداللهی و بسیاری کتب معتبر دیگر کفایت نمی‌کند؟

نویسنده‌ی کتاب، خود قبل از همه، این سؤال را تلویحا مطرح کرده و به آن جواب داده است آنجا که در مقدمه‌ی کتاب می‌گوید: «آثار متفاوت و زیادی نوشته و ترجمه شده‌اند که هر کدام گوشه‌ای از ناگفته‌های نگارش فیلم‌نامه را بازگو کرده‌اند.»

محمدرضا روحانی متولد ۱۳۳۵ آبادان است. فعالیت هنری خود را از شانزده‌سالگی با عکاسی آغاز کرد. در سابقه‌ی این منتقد سینما، علاوه بر فیلم‌نامه‌نویسی، نگارش چند رمان در شرف انتشار نیز به چشم می‌خورد. کتاب پیش رو ماحصل تجربیات این مدرس دانشگاه در زمینه‌ی تدریس فیلم‌نامه‌نویسی است.

طبق گفته‌ی نویسنده، کتاب با رویکردی مقدماتی نوشته شده و مباحث پیشرفته‌ی فیلمنامه‌نویسی را موکول به مجلدی دیگر نموده است.

«کتاب پیش رو در پی درک این ضرورت بود که چگونه می‌توان اثری به وجود آورد که مبانی درک و فهم فیلم‌نامه از پایه را فراهم کند و گام به گام پیش رود تا به مفاهیم پیچیده‌تر برسد. از فیلم‌نامه‌نویسی کلاسیک یا قصه‌گو شروع کند و به فیلم‌نامه‌ی مدرن و پسامدرن ختم شود.»

کتاب در چهار بخش اصلی نوشته شده است. در هر بخش ضمن توضیحِ موضوع مورد بحث، در صورت لزوم علاوه بر ذکر مثال و بررسی‌های موردی به نقل قول از کتاب‌های معتبر نیز پرداخته است.

بخش اول با عنوان عناصر فیلم‌نامه‌نویسی بیشترین حجم کتاب را به خود اختصاص داده است. در این بخش بعد از تعریف فیلم‌نامه، عناصر فیلم‌نامه به تفصیل تشریح شده‌اند. از تعریف درونمایه و روایت گرفته تا کشمکش، ریتم و تمپو، پیش‌داستان و شخصیت‌پردازی و تعریف نما و…

نویسنده در بخش دوم که با عنوان مبانی نگارش فیلم‌نامه‌ی مدرن مشخص شده است، ابتدا به اختصار و خیلی کوتاه چیستی مدرنیسم را توضیح داده و پس از آن با اشاره به ساختار خرده پیرنگ و روایت در فیلم‌نامه‌ی مدرن این بخش را با توضیحی کوتاه در مورد شخصیت در فیلم‌نامه‌ی مدرن به پایان رسانده است.

بخش سوم عنوان مبانی نگارش فیلم‌نامه‌ی پسامدرن را به خود گرفته است. در این بخش نیز همچون بخش قبل توضیحات و اشارات بسیار کوتاه و مختصر است. تعریف پسامدرنیسم و توضیح آرایه‌ها و عناصر فیلم‌نامه‌های پسامدرن در قالب ساختار ضد پیرنگ، ساختار بدون پیرنگ و روایت در ساختار پسامدرن اهم مطالب این بخش است.

بخش چهارم و پایانی این کتاب با عنوان نگارش فیلم‌نامه به نحوه‌ی نگارش فیلم‌نامه اختصاص یافته است. مطالبی همچون جرقه‌ی بنیادی، از ایده‌ی نخستین تا ایده‌ی نظارت شده، شرح صحنه و بسیاری مطالب دیگر در کنار مثال‌های متعدد، بخش پایانی این کتاب را تشکیل داده‌اند.

هر چند بازار کتاب‌های سینمایی در ایران فارغ از ارزش کیفی کتب، عمدتا در اختیار نویسندگان غربی و کتاب‌های ترجمه شده‌ی آنهاست و کتب تالیفی توسط نویسندگان داخلی عمدتا در محاق قرار گرفته‌اند اما در این بین هستند کتاب‌های با ارزشی که توسط نویسندگان داخلی نوشته و به بازار کتاب عرضه شده است. به زعم بسیاری از علاقمندان سینما، کتاب‌های نوشته شده توسط نویسندگان داخلی فاقد بار علمی و آموزشی لازم است. هر چند بخش قابل توجهی از این نگرش ریشه در این باور دارد که چون سینما در غرب متولد شده و به اصطلاح یک محصول غربی است مبانی نظری و آموزشی آن نیز در اختیار غرب است. اما کتاب‌سازی‌های برخی از نویسندگان داخلی به جای کتاب‌نویسی و فقدان وجاهت لازم از سوی برخی از این نویسندگان برای نگارش کتبی از این دست در تقویت این نگرش بی‌تاثیر نبوده است. البته که بسیاری از کتب برجسته‌ی سینمایی محصول غرب است اما چه می‌شود که در میان خیل انبوه کتاب‌های آموزشی در رابطه با تدوین، کتاب‌های استاد ضابطی جهرمی جزو بهترین‌ها هستند؟

به نظر بهترین عکس‌العمل در مواجهه با کتاب‌هایی از این دست –کتاب‌های آموزشی و نظری سینمایی که توسط نویسندگان داخلی نوشته شده است- خواندن این کتاب‎ها به دور از هر نوع سونگری است. تجربه و دریافت خوانندگان پس از خوانش کتاب در نهایت اعتبار کتاب را عیار می‌بخشد.

فرهاد باقری