نام کتاب: کاتوره

نویسنده: بیتا شباهنگ

ناشر: آفتابکاران

تعداد صفحه: ۲۵۶

چاپ اول: ۱۳۹۶

قیمت: ۳۲ هزار تومان

بی‌تا شباهنگ نویسنده و فیلمنامه‌نویس زن ایرانی متولد سال ۱۳۵۲ و دانش‌آموخته‌ی رشته‌ی طراحی صنعتی از دانشکده‌ی هنرهای زیبای دانشگاه تهران است. از او مجموعه‌داستان گربه‌های اشراقی و رمان کاتوره به همراه چندین داستان کوتاه در مجلات ادبی به جا مانده است. اولین داستان‌های او در ماهنامه‌ی هفت منتشر شد و پس از آن مجموعه‌ی گربه‌های اشراقی در سال ۱۳۹۴ توسط نشر نگاه به چاپ رسید. شباهنگ بعد از تحمل دوره‌ی یک‌ساله‌ی بیماری، در چهل‌وچهارسالگی و کمی قبل از انتشار رمان کاتوره از دنیا رفت. نشر آفتابکاران همان سال آخرین اثر او، کاتوره، را منتشر کرد و توانست نظر بسیاری از کتاب‌دوستان و منتقدان را به خود جلب کند. شباهنگ علاوه بر داستان‌نویسی به فیلمنامه‌نویسی هم مشغول بود و از جمله آثار سینمایی که در آنها مشارکت داشته می‌توان به زندان زنان (منیژه حکمت) و گرگ‌بازی (عباس نظم دوست) اشاره کرد.

کاتوره در لغت به معنی سرگشته، حیران و سرگردان است. در کاتوره داستان مردی را می‌خوانیم که از کودکی تا به اکنون دچار نوعی سردرگمی و پریشانی مبهم است و سؤالات بی‌جوابی در مورد خانواده و البته مادر در ذهنش باقی مانده که هرگز پاسخ نگرفته‌اند. مردی تحصیل‌کرده، با مناسبات اجتماعی کافی، همسری که دوستش دارد و دوستانی که هوایش را دارند. مردی که همه چیز دارد و تنهاست. میان جمع سرگشته است. در رفت‌وآمد مداوم بین گذشته و حال، ماندن و رفتن، بودن و نبودن خودش را گم می‌کند. شایان در جمع می‌نشیند، با آدم‌ها همنشینی می‌کند ولی نمی‌داند چه می‌خواهد. نمی‌داند چرا حرفی برای گفتن ندارد. نمی‌تواند آن ارتباطی را با جامعه بگیرد، که از او توقع می‌رود. چیزهایی هست که پاسخش را در تنهایی زنی دیگر می‌یابد. حفره‌هایی که هرگز پر نشده‌اند و روحش را به انزوا کشانده‌اند.

نثر روان و یکدست شباهنگ، علی‌رغم داشتن درون‌مایه‌ی شهری و خانوادگی مرسوم داستان‌های امروز، از خلق موقعیت‌ها و دیالوگ‌های کلیشه‌ای پرهیز می‌کند. داستان مدرنی با جهانی داستانی که به خوبی ساخته می‌شود و خواننده را با خود همراه می‌کند. کاتوره رمانی شخصیت‌محور است. قصه با یک اتفاق ساده شروع و پس از آن سفری درونی آغاز می‌شود. خواننده همراه با مرد قصه، سردرگم و پریشان می‌شود. خودش را یک جایی معلق بین زمین و هوا حس می‌کند و احساساتش به چالش کشیده می‌شود.

دو زن تأثیرگذار بر روند داستان، زرین همسر شایان و نازلی غریبه‌ای که به ناگاه وارد زندگی‌اش می‌شود، هر کدام بخشی از بار قصه را به دوش می‌کشند. زن‌هایی که با توجه به هم‌جنس بودن با نویسنده به مراتب شخصیت‌پردازی عمیق‌تری دارند. از ویژگی‌های مثبت رمان می‌توان به عدم انفعال شخصیت‌های زن در مسیر داستان و پرهیز از تیپ‌سازی آن‌ها اشاره کرد.

تأثیر هر یک از زن‌ها در قالب همسر، دوست و غریبه، بر رفتار و روحیات شایان به خوبی پرداخت شده و رفته‌رفته تکه‌های پازل زندگی‌اش را در غیاب مادری که هرگز ندیده، کامل می‌کنند. مادر همان زنی است که شایان در زندگی‌اش هرگز نداشته. کسی که همیشه جای خالی‌اش در وجودش باقی مانده. در واقع شایان همان کاتوره‌ای است که به دنبال کسی یا چیزی است که نمی‌داند چیست. مثل پری در مسیر باد که بی‌اختیار به هر سمتی برده می‌شود.

به نظر می‌رسد شباهنگ در قالب شخصیت شایان، تنهایی و سرگشتگی انسان مدرن را به تصویر می‌کشد. داستان هر چه پیش‌تر می‌رود، کاتورگی را به نحوی در سایر شخصیت‌های اصلی قصه هم نشان می‌دهد. طوری که انگار سرگشتگی در انسان مدرن که هم تنهاست و هم رها شده، مثل یک بیماری واگیر از فردی به فرد دیگر سرایت می‌کند.

روایت اصلی و خرده‌روایت‌های رمان به شدت در خدمت خط اصلی روایی داستان است و می‌تواند نشان‌دهنده‌ی پختگی و قدرت نویسنده در آخرین اثر مکتوبش باشد. صد حیف که بی‌تا شباهنگ نماند تا انتشار کاتوره‌اش را ببیند. اثری که گویی روایتگر روح سرکش خود او بوده است.

در ادامه، بخشی از رمان کاتوره را می‌خوانیم:

«می‌نشیند به تماشای آپارتمانشان که در نبود زرین مثل قایقی وسط اقیانوس است. مبل‌های پارچه‌ای گلدار هنوز هم برایش عادی نشده‌اند. و آشپزخانه با آن‌همه خرده‌ریزهای عروسکی و چسبیده به این‌طرف و آن‌طرف که هر کدام برای زرین خاطره‌ای است زیادی شلوغ به نظر می‌رسد. جاهای محبوب خانه برایش میز ناهارخوری است که پشت آن کار می‌کند، صندلی ننوییِ جلوی تلویزیون و البته توالت و حمام. همیشه تمیزند و برق می‌زنند و برای او که بعد از زندگی با پدرش و نریمان حسرتِ توالت و حمام تمیز را داشت مثل بهشتند، گاهی تا ساعتی می‌ماند آن جا به کتاب خواندن و فکر کردن، تا وقتی صدای زرین بلند شود.»

سمانه خادمی