نام کتاب: ملخک

نویسنده: برنارد سوتس

مترجم: آرش فرزاد

ناشر: نشر بیدگل

چاپ اول: ۱۴۰۱

تعداد صفحه: ۳۰۵

قیمت: ۱۶۲ هزار تومان

برنارد هربرت سویتس فیلسوف و استاد دانشگاه، در سال ۱۹۲۵ در دیترویت میشیگان به دنیا آمد. او دکترای فلسفه را از دانشگاه ایلینوی دریافت کرد.

حوزه‌ی تحقیقات فلسفی سویتس، بازی‌ها بود. سویتس که در این زمینه صاحب مقام بود، با کتاب «ملخک: بازی، زندگی، آرمانشهر» به شهرت رسید. بر اساس نظریه‌ی بازی‌ها، هرگاه سود یک نفر تنها در گرو رفتار خود او نبوده و متأثر از رفتار یک یا چند نفر دیگر باشد، و تصمیمات دیگران تأثیر مثبت و منفی بر منافع او داشته باشد، یک بازی میان آن‌ها شکل گرفته است.

سویتس نه‌تنها استدلال می‌کند که بازی‌ها را می‌توان به طور معناداری تعریف کرد، بلکه معتقد است بازی کردن بخش مرکزی ایدئال وجود انسان است. بنابراین وی معتقد است بازی‌ها در قلب دیدگاه‌های آرمان‌شهر قرار دارند.

همان‌طور که از نام کتاب برداشت می‌شود، شخصیت اصلی کتاب «ملخ» است. همان ملخی که در افسانه‌ی ایزوپ، تابستان را به بازی و بیکاری گذرانده است و در گرسنگی زمستان، مورچه که تمام سال را با تلاش فراوان آذوقه جمع کرده است، به او کمک نمی‌کند.

اما در این کتاب، ملخ، پیر فرزانه‌ای طرفدار نظریه‌ی بازی‌ها است و مرگ در این راه را با آغوش باز می‌پذیرد.

او می‌گوید: «حکایت‌ها باید در فرجام پرسشگری‌های جدی بیایند، نه در آغازِ آن‌ها؛ یعنی فقط آن‌جا که استدلال‌ها سُستی می‌گیرند. ولی حالا که صحبتِ حکایت شد، تردید نداشته باش که مورچه‌ها از سرگذشت من حکایتی می‌سازند. به احتمال بسیار، زندگی‌ام را همچون قصه‌ای اخلاقی به تصویر می‌کشند که در آن نکتۀ اصلی برتریِ دوراندیشی بر زندگی بیکاره‌وار است. ولی به‌راستی این ملخ است که باید قهرمان قصه باشد؛ اوست که باید همدلیِ شنونده را برانگیزد، نه مورچه. نکتۀ حکایت باید نه پیروزیِ مورچه بلکه تراژدی ملخ باشد. چون هر دم این اندیشه به ذهن می‌آید که اگر زمستانی نبود که از گزندش پناه بجوییم، آن‌وقت نه ملخ چنین سزایی به خود می‌دید و نه مورچه پیروزمندی ناروایش را. در آن صورت، زندگیِ ملخ از نکوهش می‌رهید و زندگی مورچه بیهوده می‌نمود.»

و در جواب این انتقاد که زمستان وجود دارد، چنین پاسخ می‌دهد:

«با پیشرفت‌های پرشتابی که در فناوری می‌بینیم، امکانش هست روزی بیاید که به‌راستی دیگر زمستانی در کار نباشد. بنابراین می‌توانیم نتیجه بگیریم که هرچند زمان‌بندیِ من شاید کمی نابه‌جا بوده است، ولی شیوه‌ام در زندگی در بنیادِ خود نادرست نیست.»

شخصیت‌های گوناگون این کتاب، همگی از مریدان ملخ هستند و هر یک راجع به بخشی از این نظریه سؤال دارند یا آن را نقد می‌کنند. بنابراین کتاب حول محور پرسش و پاسخ شاگردان با ملخ می‌گذرد.

مثلا در گفتگویی بین ملخ و یکی از شاگردانش به نام شکاک، می‌خوانیم:

«ش: بسیار خب ملخ، من قانع شده‌ام. پس بگذار از نو تعریفی را پیدا کنیم که هم بازی‌های باز را در خود داشته باشد و هم بازی‌های بسته را.

م: نیازی نیست، شکاک. حالا یکسره برایم روشن است که همان تعریف نخستین برای هر دو نوع بازی‌ها کارآمد و مناسب است.

ش: اما ملخ مگر می‌شود؟ آن تعریف اولیه می‌گوید که بازیکن‌ها باید تلاش کنند به موقعیت خاصی برسند، اما آن‌طور که دیدیم، برای بازیکنانِ بازی‌های باز هیچ موقعیتی نیست که در تلاش برای دستیابی به آن باشند. تعهد آن‌ها صرفاً در جهت تلاشِ بی‌پایان است.»

در سراسر کتاب شاهد بحث، بازی، اشتباهات و بازیگوشی شخصیت‌ها هستیم. طرح یک داستان برای بیان مفاهیم فلسفی، خود به نوعی یک بازی است. انتخاب این شیوه‌ی بازیگوشانه برای کتابی درباره‌ی نظریه‌ی بازی‌ها، نشان از هوشمندی نویسنده دارد. شاید همین نکته است که باعث شده این کتاب را یکی از لذت‌بخش‌ترین کتاب‌های فلسفی بنامند.

کتاب ملخ با سبک داستانی ویژه‌اش و به قلم یکی از استادان نامدار فلسفه در نظریه‌ی بازی‌ها، می‌تواند برای دوست‌داران فلسفه، تجربه‌ی جدید و جذابی باشد.

تصویر روی جلد کتاب اثر فرانک نیوفلد تصویرگر متولد ۱۹۲۸ و عضو انجمن طراحان گرافیک کانادا است. این کتاب در سال ۱۹۷۸ تدوین و پس از آن بارها بازنشر شده است. این کتاب در سال ۱۴۰۱ با ترجمه آرش فرزاد توسط نشر بیدگل منتشر شده است.

ایلناز نواب‌پور