نویسنده: چارلی کافمن

مترجم: زهره قلی‌پور

انتشارات: نشر خوب

نوبت چاپ: ۱۴۰۰

تعداد صفحه: ۹۳۴

قیمت: ۱۸۸ هزار تومان

نویسنده کتاب، چارلز استوارت کافمن ۱۹ نوامبر ۱۹۵۸ (۶۳ سال پیش) در نیویورک در خانواده‌ای یهودی متولد شد. در کارنامه وی تا سال ۱۹۹۹ که فیلم‌نامه‌ فیلم جان مالکوویچ بودن را نوشت تنها فیلم‌نامه چند سریال تلویزیونی دیده می‌شود. جان مالکوویچ بودن برای او یک نامزدی اسکار و یک جایزه بفتا به ارمغان آورد. بعد از آن فیلم‌نامه طبیعت بشر (۲۰۰۱) را نوشت. سپس فیلم‌نامه فیلم اقتباس (۲۰۰۲) را قلم زد که برایش یک نامزدی دیگر اسکار و یک جایزه بفتای دیگر به همراه داشت.

او همچنین فیلم‌نامه اعترافات یک ذهن خطرناک (۲۰۰۲) را برای میشل گوندری کارگردان نوشت. در سال ۲۰۰۴ با نوشتن فیلم‌نامه فیلم درخشش ابدی یک ذهن پاک برنده جایزه اسکار بهترین فیلم‌نامه غیراقتباسی شد.

فیلم سینکداکی نیویورک اولین تجربه کارگردانی کافمن است. فیلم‌های انومالیسا و من به پایان دادن اوضاع فکر می‌کنم، فیلم‌های دیگری هستند که کافمن علاوه بر نویسندگی، تهیه‌کنندگی و کارگردانی آنها را به عهده داشته است. او اکنون با همسر و دو فرزندش در پاسادینا، کالیفرنیا زندگی می‌کند.

سالها پیش هر کسی که می‌خواست فیلم‌نامه خلاقانه بنویسد، باید می‌نشست و کارهای چارلی کافمن را می‌خواند، یا حداقل تماشا می‌کرد. از شدت عجیب و منحصربه‌فرد بودن قابل تقلید نبود اما به خوبی نشان می‌داد که فرآیند خلاقیت در نوشتن چطور پیش می‌رود و تمام پیش‌فرض‌ها را باطل می‌کند. البته این مشق کردن از روی دست کافمن می‌توانست به سرخوردگی منجر شود چون حتی اگر می‌توانستید مانند او ایده‌های دیوانه‌وار را به یک درام حساب ‌شده تبدیل کنید، کسی پیدا نمی‌شد که خواهان چنین اثر جنون‌آمیزی باشد! حال چیزی شبیه این جملات و تعابیر را می‌توانیم برای اولین رمان کافمن «تبار مورچگان» به کار ببریم. داستان از این قرار است که یک منتقد و مورخ سینما به نام بی روزنبرگ به طور بسیار اتفاقی یک فیلم استاپ‌موشن (انیمیشن عروسکی) پبدا می‌کند که طول مدت آن سه ماه است! و آن را یک پیرمرد بسیار فرتوت طی مدت نود سال ساخته است. بی روزنبرگ فکر می‌کند این فیلم می‌تواند زندگی و آینده کاری او را زیر و رو کند؛ اما طی حوادثی فیلم نابود می شود و بی روزنبرگ به کما می رود بعد از سه ماه که از کما بیرون می‌آید بخشی از حافظه خود را از دست داده است. حال بی روزنبرگ فیلمی را که فکر می‌کرد آینده او را متحول می‌کند از دست داده. زندگی شخصی‌اش رو به زوال است و حافظه‌ای که فیلم را به خاطر بیاورد را هم از دست داده. برای احیای حافظه و در نتیجه فیلمش به هیپنوتیزم و علوم ذهنی پناه می‌برد، اما آنچه به ِیاد می‌آورد یک واقعیت مغشوش و تار، تخیل افسارگسیخته و یک سری داستان‌های دیوانه‌وار است. از همین رو خواننده کتاب بین تخیلات پر از غافلگیری و دنیای واقعی مردی که بر لبه جنون راه می‌رود در نوسان است و همواره مرز بین این دو را گم می‌کند.

کتاب «تبار مورچگان» رمانی است که فقط چارلی کافمن می‌توانست بنویسد. تبار مورچگان کتابی است عجیب، از هم گسیخته در عین حال بسیار وسواسی و منسجم. مملو از لحظات طنز و هجو. کافمن، بسیاری از جمله خودش را (بارها در کتاب چارلی کافمن) دستمایه طنز کرده است. نکته بسیار جالب توجه در کتاب صحنه‌پردازی و شیوه روایت کافمن است. وقتی کتاب را می‌خوانید احساس می‌کنید صحنه‌های کتاب به شیوه فیلمسازان دکوپاژ شده است. تصاویر تقطیع و مونتاژ سینمایی شده‌اند و در بسیاری از قسمت‌های کتاب فکر می‌کنید زاویه دید، زاویه دید یک دوربین فیلمبرداری است. خلاصه آنکه فیلمساز بودن نویسنده اثرش را بسیار سینمایی کرده است.

اگر بخواهیم از نقاط ضعف کتاب بگوییم باید گفت کتاب بسیار مفصل و حجیم است. ترجمه فارسی آن تقریبا ۱۰۰۰ صفحه است. نکته دیگر آنکه ارجاعات بسیار بسیار زیادی به کارگردان‌ها، هنرپیشه‌ها، نویسنده‌ها، تهیه‌کننده‌ها، فلاسفه و… دارد. هر چند که نام‌ها و توضیحات همه در پاورقی آمده است اما احتمالا شناخت همه این افراد که نویسنده مطلبی را به آنها ارجاع داده است از عهده یک خواننده عادی بر نمی‌آید و این عدم شناخت، در فرآیند ارجاع ممکن است مطلبی را مغفول بگذارد.

خواندن این کتاب به افرادی که به داستان‌هایی با روایت پیچیده علاقه دارند و همچنین طرفداران آثار چارلی کافمن اکیدا توصیه می‌شود.

حمید زمانی