نام کتاب: کشته خویش

نویسنده: عبدالله آهار

انتشارات: پرتو رخشید

نوبت چاپ: اول ۱۳۹۹

تعداد صفحه: ۲۵۶

قیمت: پنجاه هزار تومان

کتاب «کشته خویش» مجموعه‌ای است از ۹ مقاله درباره‌ی شاهنامه فردوسی به قلم عبدالله آهار. این نویسنده، شاعر و شاهنامه‌پژوه شیرازی سال‌هاست که به بررسی تحلیلی شاهنامه فردوسی مشغول است و مقالات بسیاری را به رشته‌ی تحریر درآورده که برخی از آن‌ها در نشریات ادبی همچون «واژه» و روزنامه‌هایی چون «نیم نگاه» و «عصر مردم» به چاپ رسیده است. او همچنین مقالات و تحقیقات ارزنده‌ای در زمینه‌ی اسطوره‌شناسی دارد که حاصل آن‌ها به صورت کتابی دو جلدی با عنوان «جهان اسطوره‌ها» در دست چاپ است. آهار نه تنها با نگاهی نو و موشکافانه ماجراها، اسطوره‌ها و تراژدی‌های شاهنامه را از چند منظر مختلف بررسی کرده بلکه به بررسی شباهت‌های بین داستان‌های شاهنامه با دیگر داستان‌های اسطوره‌ای و حماسی جهان و تشابهات شخصیت‌ها در این داستان‌ها و ریشه‌یابی این تشابهات هم پرداخته. آهار با زبانی شیوا و دلپذیر و بیان ارجاعاتی به جا، موضوعاتی چون اسطوره کودک رها شده، ازدواج‌های غیر سرزمینی، پهلوانان تورانی، شخصیت‌های اسطوره‌ای، تراژدی‌های شاهنامه و حکمت در شاهنامه را تحلیل کرده و این تحلیل چنان جامع و کامل است که از مرز داستان‌های شاهنامه فراتر رفته و متون مختلف فارسی و پهلوی و سانسکریت را هم در بر گرفته. از این جهت می‌توان «کشته خویش» را دائره‌المعارف کوچکی دانست که می‌تواند منبعی موثق و چندوجهی برای تحقیق و مطالعه نه تنها در زمینه شاهنامه و اساطیر که در زمینه متون و فرهنگ‌ها و باورهای مختلف باشد. از مشخصات این دائره‌المعارف کوچک می‌توان به بررسی نام‌های اسطوره‌ها و داستان‌های آن‌ها در متون مختلف مثل اوستا (یسنا، وندیداد، یشت‌ها، ویسپرد)، ارداویراف‌نامه، بندهش، مینوی خرد، وداها و… اشاره کرد. آهار ویژگی‌های مشترک اسطوره‌ها و قهرمانان شاهنامه را با نمونه‌های مشابه اوستایی، پهلوی،یونانی، هندی و … کنار هم قرار داده و به بررسی ریشه‌ای و ساختاری آن‌ها پرداخته و حتی گاه به سراغ متون اسلامی و یا متون مذهبی و مقدس سایر ادیان رفته و با کنار هم قرار دادن داستان‌های مشابه، تشابهات و اشتراکات را نام برده و به باورهای مردمان کهن هم اشاره کرده. آهار خطوط اندیشه‌های یونانی، هندی، ایرانی و … را دنبال کرده و با ظرافت آن‌ها را کنار هم قرار داده، به بررسی و تحلیل بن‌مایه‌های مشترک و خواستگاه‌ها پرداخته و اسطوره‌ها را بازتاب واقعیاتی ژرف نامیده که دریافت‌های غریزی ما را بازمی‌نمایانند و برآمده از تفکر جمعی و اشتراکی هستند. همچنین در بررسی وجوه تراژیک شاهنامه به واکاوی کلمه تراژدی پرداخته، عوامل شکل‌دهنده تراژدی‌ها را معرفی کرده و ارکان مشترک آن‌ها را برشمرده و تراژدی را شکستن پرسش برانگیز انسان دانسته که وجود انسان و موقعیت او را مورد سوال جدی قرار می‌دهد. در این میان به نقش سرنوشت و گریزناپذیری آن و باور فردوسی به سرنوشت مقدر هم اشاره کرده. آهار در واکاوی شاهنامه به کتاب‌های معتبر بسیاری استناد کرده که این خود یکی از ویژگی‌های درخشان «کشته خویش» است. می‌توان گفت در حقیقت نویسنده در کنار بیان دیدگاه‌های تاریخی، فلسفی و روان‌شناختی مختلف، منابع معتبر بسیاری را پیش روی خواننده قرار داده و به صورت غیر مستقیم به معرفی کتاب‌های متعددی می‌پردازد. آهار بر ارزش و اهمیت شاهنامه در میان متون حماسی، تاریخی و اسطوره‌ای هم تاکید کرده: «پس از استیلای اعراب بر ایران، روح قومی ایرانی در برابر شکست از قومی بیابان‌گرد و فاقد تمدن، آن داستان‌ها را با زبانی تازه نگارش کرد که از آن میان می‌توان به گرشاسب‌نامه اسدی طوسی، گشتاسب‌نامه دقیقی و شاهنامه فردوسی که گران‌سنگ‌ترین این آثار می‌باشد اشاره کرد…»

«کشته خویش» تنها شاهنامه فردوسی را بررسی نمی‌کند بلکه به موشکافی رفتارها، آئین‌ها، سمبل‌ها، مناسبت‌ها و باورهای قومی و ملی می‌پردازد و دریچه‌ای نو پیش روی خواننده می‌گشاید.

بخشی از کتاب

…در میان متون کهن ادبیات فارسی شاهنامه بخش عمده‌ای از روایت‌های اسطوره ایرانی و شخصیت‌های اسطوره‌ای را بازتاب می‌دهد. اما روایت شاهنامه از اسطوره‌ها بازنمایی دقیق همان اسطوره‌ها نیست. شاید سبب آن باشد که در آن دوره تاریخی اسطوره‌ها کارکرد خود را از دست داده و بیشتر با رویکردی به افسانه‌ها ارزیابی می‌شده‌اند. اما با نگاهی ژرف‌تر درمی‌یابیم که روایت‌های اسطوره‌ای در ایران به گذشت زمان رنگ حماسی تاریخی به خود می‌گیرند. از این رو با آنچه که فردوسی از خدای‌نامه‌ها در دست داشته جنبه‌های تاریخی برای او وجهی معقولانه‌تر داشته است. فردوسی آن‌گاه که از دیو سخن می‌گوید به هیچ وجه به جنبه افسانه و اسطوره‌ای آن نمی‌پردازد و می‌گوید:

تو مر دیو را مردم بد‌ شناس

کسی کو ندارد ز یزدان سپاس

…شاهنامه داستان زندگی و نبرد انسان است که در بستر اسطوره شکل گرفته است و با زبان حماسه بیان می‌شود. از این رو مرگ در باور اسطوره‌ای هم نقطه پایان زندگی نیست. هر چند که در اکثر اسطوره‌های ملل قهرمانانی هستند که تلاش بر این دارند که به بی‌مرگی دست یابند. در واقع شکست‌ناپذیری و روئین‌تنی جلوه‌ای از این تفکر آرمانی انسان می‌باشد که می‌خواهد مرگ بر او چیره نشود. داستان رفتن اسکندر در ظلمات به دنبال آب حیات (بی مرگی) که به گونه‌ای دیگر در عرفان تبدیل به شخصیت خضر می‌شود، نشان دهنده این موضوع می‌باشد که انسان زندگی در این کره خاکی را با تمام سختی‌ها و رنج‌هایش دوست می‌دارد و از مرگ گریزان است…

خوشه شایان