نویسنده: ادگار لارنس دکتروف

مترجم: سید سعید کلاتی

انتشارات هیرمند | ۱۶۰ صفحه | چاپ اول سال ۱۳۹۶

ادگار لارنس دکتروف، نویسنده‌ی امریکایی، که او رابا رمان «رگتایم» می‌شناسیم، ابتدا رشته‌ی فلسفه و سپس رشته‌ی نمایش انگلیسی خوانده است. آخرین رمان او با نام «مغز اندرو» در سال ۲۰۱۴ ، یک سال قبل از مرگش، نوشته شده که بی‌شک یکی از جذاب‌ترین کتاب‌های اوست.

«مغز اندرو» در قالب یک گفتگوی دو نفره بین اندرو و روانکاو نوشته شده. در خلال این گفتگو، اندرو ذره ذره اتفاق‌های زندگیش را به روانکاو می‌گوید. کتاب مبنای قوی روانشناسی دارد. لابلای گفتگوها، راوی، گریزی هر چند نامحسوس به اتفاقات تاریخی زده است. اندرو در حین تعریف خاطره‌ها، گاهی از خودش به صورت اول شخص یاد می‌کند و گاهی خودش را از دور می‌بیند و انگار همچون یک روانشناس، خودش را رصد می‌کند. این رفت و برگشت‌ها بین اول شخص و سوم شخص، بر جذابیت ماجرا افزوده است. از دست دادن فرزند در اولین ازدواج اندرو، نقطه‌ی عطفی در زندگی او می‌شود که باقی اتفاق‌های پیش آمده را برایش رقم می‌زند. اندرو همسر دومش را نیز از دست می‌دهد و از سر ناچاری مجبور می‌شود فرزندی را که حاصل ازدواج دوم اوست؛ برای نگهداری به همسر اولش بسپارد.

اندرو یک استاد دانشگاه روان‌شناسی شناختی است که به همراه همسرش مارتا و دختر نوزادش زندگی می‌کند. در اثر اشتباه محرز اندرو، نوزاد جان خود را از دست می‌دهد و این امر باعث می‌شود که مارتا  روز به روز از او دورتر شود.

اندرو دست به تبعیدی خودخواسته می‌زند و به شهرستانی دوردست در مناطق سرخ‌پوست‌نشین امریکا می‌رود و در دانشگاه آن شهر مشغول تدریس می‌شود. بعد از مدتی عاشق یکی از شاگردهایش به نام بریونی می‌شود و با او ازدواج می‌کند و صاحب دختری به نام ویلا می‌شود. آنها با هم به نیویورک نقل مکان می‌کنند، اما در حوادث یازده سپتامبر ۲۰۰۱ اندرو بار دیگر یکی دیگر از عزیزانش را از دست می‌دهد و این تصور در او تقویت می‌شود که هر جا می‌رود تنها مایه شر و ادبار است…

داستان روایت خطی ندارد و طبق معیار ذهنی اندرو خاطره‌ها پس و پیش بازگو می‌شوند. از توالی منطقی اتفاق‌ها خبری نیست. روانکاو، تنها نقش هدایت‌گر را بر عهده دارد و اندرو بار روانکاوی خود را نیز بر دوش می‌کشد.

توصیف‌ صحنه‌ها و کنش اندرو با افرادی که در زندگی او نقشی داشتند، بار جذابیت روایت را بالا می‌برد. روان بودن ترجمه‌ی این کتاب نیز، از محسنات آن است.

بریده‌ای از «مغز اندرو»

با خود فکر می‌کردم چگونه جنگ از ما انسان می‌سازد. چگونه اشکال مختلف جنگ، از منازعه‌ی محترمانه گرفته تا تجاوز و غارت، حملات کثیف سیاسی تا قتل، شکلی مشروع به خود گرفته است. دعواهای شبانه‌مان بیرون از مشروب‌فروشی‌ها، جروبحث‌های پراسترس‌مان در اتاق خواب‌های شیک و مجلل، فحاشی‌های مهلک‌مان در دادگاه‌های خانواده. پدر و مادرهایی که بچه‌هایشان را کتک می‌زنند؛ بچه‌های قلدری که در مدرسه به ضعیف‌ترها زور می‌گویند؛ کارمندان کت و شلوارپوشی که برای گرفتن ترفیع حاضرند آدم بکشند. رانندگانی که جلوی هم می‌پیچند، مردمی که در صف مترو یکدیگر را هل می‌دهند، ملت‌هایی که جنگ به پا می‌کنند، روی هم بمب می‌ریزند، به سواحل هم هجوم می‌برند، هر روز یک جای دنیا کودتای نظامی می‌کنند، هر روز شمار زیادی آدم ناپدید می‌شود، فقرا در چادرهای اردوگاهشان می‌میرند، جنگ‌های پاکسازی قومی، جنگ بر سر مواد مخدر، کشتارهای تروریستی، انواع و اقسام خشونت به اسم مذهب یا چیزهای دیگر …

در جایی دیگر از کتاب می‌خوانیم:

«فکر می‌کنی این داستان را از خودم ساختم؟»

«نه، البته که نه، فقط در عجبم چرا اینقدر طول کشید تا این ماجرا را تعریف کنی؟»

«من به جای کسی زندگی نمی‌کنم، دکتر. این را قبلا نگفتم چون درباره‌ی مسائلی که برایم مهم‌تر بودند صحبت کردم.»

«بسیار خب.»

«به علاوه او کسی نبود که بخواهم باهاش کلاس بگذارم. به او رای ندادم و دواطلبانه دنبالش نرفته بودم. او در طول این جلسات اصلا خودش را نشان نداد و تنها بعد از تمام شدن همه چیز جلو آمد. (فکر می‌کند) از این گذشته، مگر آشنایی با آدم‌های بزرگ و معروف از مصادیق خودستایی نیست؟ اما این که او هم اتاقی‌ام بود، دلیلی برای مباهاتم نیست. شاید اگر ابتدا به این مساله اشاره می‌کردم، این‌طور به نظر نمی‌رسید که این آخرین چیز در دنیاست که می‌خواهم درباره‌اش حرف بزنم.»

«نه نه، حرفت را باور می‌کنم. مهم این است که اینجایی، درسته؟»

«گذشته از این حرف‌ها، دارم درباره‌ی خودم حرف می‌زنم، من یک شهروند حساس به تاریخ کشورم هستم. هم‌اتاقی‌ام از راه انتخابات عادی و سالم، رئیس جمهور امریکا نشده بود …»