حبیبه نیک سیرتی

استاد فرهاد فخرالدینی: شجریان به تمام معنی استاد است

اکثر استادان ما می‌گفتند: «اول انسان باشید، بعد هنرمند» و ما یاد گرفتیم شخصیت انسان‌ها بیشتر به انسان بودن آن‌هاست. محمدرضا شجریان را از پنجاه سال پیش می‌شناسم و او را انسانی دوست‌داشتنی، مردمی و متواضع می‌دانم. او با تمامی توانایی‌های هنری خود در مقابل مردم بسیار متواضع و فروتن است، به حدی که می‌توان او را الگوی تواضع دانست.

خواننده، در درجه اول باید از موهبت الهی حنجره برخوردار باشد. شجریان یکی از هنرمندانی است که صدا و حنجره‌ای پرقدرت و استثنایی دارد؛ جنس صدای او گیرا و خاص است؛ خداوند به او لطف داشته و چنین صدای پرقدرت، شیرین و دل‌چسب را در نهاد او خلق کرده است. علاوه بر این تعلیماتش هم بسیار درست بوده و خیلی خوب یادگرفته است. می‌دانم که همیشه با عشق در حال یادگیری است. نه این که ممارست سختی نداشته باشد، این سختی برای شجریان همراه با عشق بوده و او همواره عاشقانه کارکرده است. این عشق را نمی‌شود بیان کرد، باید آن را حس کرد.

هنر باید با آفرینش و خلاقیت همراه باشد و به جرات می‌توان گفت که هنر بدون خلاقیت معنی ندارد. خوشبختانه شجریان از هر نظر خلاق است؛ به ویژه این خلاقیت و پیشرو بودن را در بداهه‌خوانی او می‌بینم. این نیز حاصل موهبت الهی و عشق است و شجریان با داشتن هر دو، در سایه سعی و کوشش و هوشیاری توانسته است در جایگاهی والا قرار گیرد.

شجریان از شعر و ادبیات آگاهی بسیار عالی دارد و من در کمتر خواننده‌ای این ویژگی را می‌بینم. او شعرشناسی آشنا به ادبیات است و این ویژگی نیز او را شاخص کرده است.

شجریان خوب و درست زندگی کرده و با شخصیت است، او خود را ارزان نفروخت. هنرمندان همیشه در خطرند و ممکن است در جاهایی حضور یابند که نباید در آنجا باشند و شجریان هرگز در جایی که «نباید» حضور نیافت و از این نظر هم الگویی بسیار خوب است برای هنرمندان.

خاطرات بسیار زیادی که با او دارم به من ثابت کرده که او خلق و خوی خوبی دارد، خوش صحبت است، در میان مردم بسیار خوب و متواضعانه ظاهر می‌شود، مردم‌دار، طرف‌دار عدالت و انسانی با شهامت است. به نظر من هنرمند باید با شهامت باشد و عدالت‌خواه. من او را چه روی صحنه و چه در رادیو به یاد دارم. همیشه با احساس مسئولیت و کاملا آماده سر ارکستر حاضر می‌شد، در ارکستر بود و کارش را به نحوی بسیار مطلوب اجرا می‌کرد. در عالم هنر، خوانندگانی داشتیم که در هنگام تمرین موجب خستگی نوازندگان می‌شدند اما شجریان چنین نبود چون همیشه با آمادگی حاضر می‌شد و هیچ نوازنده‌ای پس از تمرین خسته نمی‌شد و همه هم راضی بودند.

متاسفانه در رابطه با واژه «استاد» باید بگویم که مبالغه می‌شود، هم در رابطه با هنرمندان و هم در رابطه با کسانی که تیترهای دانشگاهی دارند، گاهی عناوینی داده می‌شود که به راستی موجب حیرت همه می‌شود اما شجریان، به تمام معنی استاد است، کارش را خیلی خوب می‌داند و از نظر تدریس در سطحی بالاتر قرار دارد. خلاصه کلام این است که ارادت زیادی به او دارم و خوشحال می‌شوم که در رابطه با او سخن بگویم.

استاد ایرج:  هیچ‌کس نتوانسته مثل او بخواند

زمانی که آقای شجریان برای اولین بار در برنامه گل‌های رادیو برنامه اجرا کرد، اولین کسی که به او تبریک گفت من بودم چون صدای خوبی داشت و خوب هم می‌خواند. او خوشحال شد و همیشه هم این مساله را می‌گوید و این نشانگر قدرشناسی اوست.

ما دوست و همکار بودیم اما ارتباط و تماس زیادی با یکدیگر نداشتیم به همین دلیل هم نمی‌توانم از اخلاق و رفتارش بگویم؛ اما با استناد به سخن همه کسانی که او را می‌شناسند می‌گویم شجریان انسان خوب و هنرمندی وارسته است. او در میان مردم محبوب است و طرفداران بسیار دارد.

به نظر من هنرمندی کم‌نظیر است که بعضی از کارهایش، به ویژه «ربنا»یش را هیچ‌کس نتوانسته مثل او بخواند. شجریان هنرمندی والا است و پدید آمدن و ظهور چنین هنرمندی کمتر اتفاق می‌افتد. دعا می‌کنم هر چه زودتر حالش خوب شود و بتواند همچنان به موسیقی ایرانی خدمت کند.

استاد بیژن بیژنی:  خوشبختم که هم‌روزگار شجریان هستم

حدود چهل سال است که با آوازها و تصنیف‌های آن یگانه‌ی آواز ایران الفت دارم؛ آوازهایی که از شادی‌ها، دردها و رنج‌های مردم سرزمینش می‌خواند.

صدای شجریان به وسعت میهن عزیزمان ایران است : فراخ، سبز، باشکوه و مهربان.

به خاطر دارم در دیداری صمیمانه با زنده یاد فریدون مشیری نازنین از خاطرات گذشته در شورای شعر رادیو سخن می‌گفت. او چنین نقل می‌کرد: در راهروی رادیو، که در میدان ارگ همچنان بنای ساختمانش با همان حال و هوای قدیمی باقی است، استاد بدیع زاده را می‌بیند. زنده یاد بدیع زاده با شور و شعفی حیرت‌انگیز با اشاره‌ی دست می‌گوید جوانی از خراسان آمده و به وسعت تمام نت‌های پیانو می‌تواند بخواند. در آن سال‌ها با اسم مستعار سیاوش بیدکانی می‌خواند. استاد داوود پیرنیا موسس برنامه‌ی گلهای رادیو به راستی در آن سال‌ها چه آوازخوان‌های بی‌بدیلی را به مردم ایران معرفی کرد؛ آوازخوان هایی که در تاریخ موسیقی ایران ماندگار شدند. اجرای راست‌پنجگاه در جشن هنر شیراز با استاد محمدرضا لطفی و هنرمند خوش قریحه ناصر فرهنگ‌فر نقطه عطفی در سال‌های قبل از اتقلاب بود و همچنین سرود «ایران ای سرای امید» با آهنگسازی سرو قامت موسیقی ایران استاد محمدرضا لطفی با شعر سایه و صدای یگانه‌ی آواز ایران محمدرضا شجریان در ماهور، که به اعتقاد من می‌تواند یک سرود ملی به حساب آید، پرشور، زیبا و دوست‌داشتنی است و در هر دوره‌ای می‌تواند صدای ایران عزیز ما باشد که در سال‌های آغازین انقلاب از موسسه‌ی چاووش منتشر شد.

خسروی آواز ایران جزو نخستین کسانی بود که پس از انقلاب، جوانان را با موسیقی سنتی و آواز ناب ایرانی آشنا کرد. نسل بعد از انقلاب در حقیقت با آواز اصیل ایران که شجریان پیام‌آور و پرچم‌دار این سنت بود آغاز شد. او شاگردان خوبی در زمینه‌ی آواز اصیل ایرانی تربیت کرد که هر یک، معلمانی توانا هستند. استاد در خوانش شعر استاد است، چنان آواز می‌خواند که اگر بزرگان شعر کلاسیک ایران همچون حافظ و سعدی در قید حیات بودند قطعا استاد را تحسین می‌کردند. شناخت استاد شجریان از مکاتب آواز قدیم ستودنی است؛ به راستی سبک و شیوه‌ها و تحریرهای آواز را خوب می‌شناسد. آوازخوان یگانه روزگار ما گذشته ردیف‌خوانی ایران را به درستی می‌شناسد و نگاه نوینی به آینده دارد؛ انتخاب شعر و آواز و تصنیف‌خوانی‌اش چنان است که بر دل و جان همه می‌نشیند، چه تصنیف‌های قدیمی را بازخوانی کرده و چه تصنیف هایی که امروز ساخته شده است.

استاد شجریان انسانی معتقد به آرمان‌های اخلاقی، اجتماعی و هنری است. او تمام ابعاد صدا را دارد؛ یعنی آواز شش‌دانگ را با تسلط می‌خواند. زمانی که با استاد دادبه آشنا شده در بم‌خوانی هوای تازه‌ای پیدا کرده، همچنین خواندن دشتستانی در آلبوم «آستان جانان» گواه این نشانه‌هاست.

همکاری استاد شجریان با محمدرضا لطفی، پرویز مشکاتیان و حسین علیزاده حادثه‌ای خجسته بود که هر سه استاد نگرشی نوین به موسیقی ایران داشتند؛ همکاری با گروه شیدا و عارف به سرپرستی استادانی که نام بردم نیز حادثه‌ای خجسته در تاریخ موسیقی ایران بود. موسیقی این بزرگان با آواز شجریان همسو با حرکت‌های اجتماعی سال‌های آغازین انقلاب و بعد از آن عاشقانی بی‌شمار پیدا کرد.

خسروی آواز ایران هرگز از سبک و سیاق خود عدول نکرد؛ راهی پیش گرفت که ماندگار شد، پشت آثارش همواره نگرش و خردی نشانه است که آوازش را عالم‌گیر کرده. یادم هست بعد از انقلاب من، بیژن بیژنی خوش‌نویس آن سال‌ها و خواننده‌ی امروز، و دوستان هنرمندم استاد امیرهوشنگ اردلان و حسین هنریاری عکاس این اقبال را داشتیم که آلبوم‌های استاد را طراحی کنیم. من غزل‌ها و تصنیف‌ها و نام نوازندگان را با خط نستعلیق کتابت می‌کردم و حاصل این همکاری آلبوم‌های نوا، مرکب‌خوانی و دستان با موسیقی دوست عزیز و دیرینه‌ام پرویز مشکاتیان آغاز شد و در آن سال‌ها طراحی کاست به این صورت بدعتی بود که به وقوع پیوست… و چه سال‌های باشکوه و خاطره‌انگیزی برای من و مردمان سرزمینم رقم زد. خرسندم که من هم در زیباترین آثار خسروی آواز ایران سهم کوچکی داشتم.

«صبح است ساقیا قدحی پر شراب کن/ دور فلک درنگ ندارد شتاب کن» پرویز مشکاتیان عزیز می‌گفت: این تصنیف را در کلاردشت زیبا در غروبی گرگ و میش آغاز کردم و تا سپیده‌دمان فردایی دیگر ملودی آن پایان گرفت. این غزل زیبای حافظ چه باشکوه در دستگاه چهارگاه نشست و در آلبوم «نوا، مرکب‌خوانی»؛

یا غزل سعدی: «از در درآمدی و من از خود به در شدم / گویی کزین جهان به جهانی دگر شدم» و یا در «بیداد» پرویز مشکاتیان و استاد شجریان هر دو درخشیدند و بیداد کردند.

«روز وصل دوستداران یاد باد/ یاد باد آن روزگاران یاد باد…» زیبایی ملودی، تصویرها و جواب‌های ارکستر در هم‌آوازی با خواننده‌ی یگانه‌ای چون شجریان به راستی به عنوان ماندگارترین آثار سنتی و اصیل موسیقی ملی رقم خورده است.

استاد شجریان یک هنرمند تمام‌عیار و پرآوازه ملی است، باید به داشتن او مباهات کنیم و قدرش را بیش از پیش بدانیم، چرا که او دردانه‌ی یگانه‌ی فرهنگ و هنر این سرزمین کهن است و به احترام این بزرگ مرد از جا برمی‌خیزم و خوشبختم که هم‌روزگار شجریان هستم و دوستی با این شیرآهن‌کوه مرد موسیقی ایران را پاس می‌دارم و سر آخر برای آوازخوان بی‌بدیل وطنم از خداوند بزرگ طلب می‌کنم که به سلامت از این بیماری رها شود و حضور پرشور و مهربان ایشان را در سالن‌های کنسرت شاهد باشیم چرا که: آیین چراغ خاموشی نیست.

استاد شهرداد روحانی: شجریان در عالم هنر جایگاهی ویژه دارد

شما در مورد هنرمندی سوال می‌کنید که در عالم هنر جایگاهی ویژه دارد و مورد احترام و علاقه مردم است. بنابراین، باید کسانی پاسخگو باشند که نسبت به او شناخت کامل دارند.

با توجه به این که جز همکاری کوتاهی در چندین سال پیش، همکاری دیگری با آقای شجریان نداشته‌ام و دو سبک کاری متفاوت داریم و آشنایی من با این هنرمند آن‌چنان عمیق نیست، نمی‌توانم در مورد ایشان اظهار نظر کنم.

آقای شجریان شخصیتی مهم است و همان‌طور که گفتم مردم نسبت به او احساسی خاص دارند و بسیاری از هنرمندان او را از نزدیک می‌شناسند یا همکاری مدام با ایشان داشته‌اند و به راحتی می‌توانند در مورد او صحبت کنند. بنابراین، من هر چه بگویم، همانی خواهد بود که مردم می‌گویند …

            ا