اقبال معتضدی

جیمزجویس، داستان نویس ایرلندی، به قول چندین نظریه‌پرداز و منتقد مطرح جهان، غولِ ادبیات مدرن لقب گرفته و رمان اولیس او جایگاه بزرگترین رُمان قرن بیستم را از آن خود کرده است. در این شماره برگ هنر به یاری چندتن از استادان ادبیات پژوه ایرانی و با بهره‌گیری از نقد و تأویل استادان اروپایی به اهمیّت آثار جیمزجویس و فراتر از آن، تأثیر آثارش بر ادبیات جهان، پرداخته و نیز کوشیده‌ایم از زوایای گوناگون، چرایی عظمتِ جایگاه این نویسنده ‌بی‌همتا را رمزگشایی کنیم. جیمزجویس در شهر دوبلین در ایرلند با فقر و تنگدستی کودکی و نوجوانی‌اش را سپری کرد و با همان شرایط دشوار توانست دردانشگاه ترینیتی دوبلین ثبت‌نام کند. شهر دوبلین و مردمانش در بیشتر آثار جویس حضور دارند و به نحوی با دقت توصیف و تصویر شده‌اند که خود جویس گفته است: اگر زمانی دوبلین از بین برود از روی نوشته‌هایش می‌توانند آن شهر را دوباره بسازند. او فصل‌هایی از رمان یولسیز(اولیس) را در تکه‌های کوچک کاغذ یادداشت می‌کرد و در پاکت‌های نام‌های که به دیوار اتاقش چسبانده بود می‌گذاشت و بعدها با گردآوری و چیدن آن قطعات در کنار هم، فرم و معماری نهایی هر فصل از کتاب را سامان می‌داد. یکی از جاهایی که جویس دوست داشت که بنشیند و بنویسد روی تختخوابش بود. بسیاری او را جادوگر ادبیات مدرن و یکی از پایه‌گذاران سبک جریان سیال ذهن، می‌دانند و از او به عنوان نویسنده‌ای خلاّق یاد می‌کنند که سبک، ساختار، نحو بیانی تازهای را از بن‌مایه‌های فرهنگ و زبان ایرلند برگرفت و شیوه خود را ابداع کرد و با کشف فضاهای نو نه‌تنها برای زبان انگلیسی بلکه به ادبیات اروپا، پنجر‌های تازه گشود و آرایه‌های ادبی نوینی را به ادبیات جهان وارد کرد. شهر دوبلین الهام‌بخش آفرینش بسیاری از داستانها و نوشته‌های جویس بود. اولین صحنه رمان اولیس در برٌج مارتلو (در ساحل ایرلند) آغاز می‌شود. او شش شب را به‌همراه دو تن از دوستانش در اتاقی در این برج قدیمی می‌گذراندَ. در شب ششم یکی از دوستانش وحشت‌زده از کابوس بیدار می‌شود و اسلحه‌اش را برمی‌دارد و شلیک می‌کند و دوست دیگر هم هراسان برمی‌خیزد و او هم چند تیر شلیک می‌کند. جیمز جویس وحشت‌زده از این حادثه، همان شب ایرلند را به قصد دیگر کشورهای اروپایی برای همیشه ترک کرد. او معتقد بود برای اینکه بتواند احساسات فردی و خلاقیت ادبی خودش را بیان کند باید از سرزمین مادری‌اش دور باشد و در واقع او آگاهانه این تبعید خودخواسته را دوست داشت و به گفته خودش، می‌خواست و می‌توانست به نبوغ خودش در تبعید، واقعیت ببخشد. توسط چند ناشر « اولیس» تلاش او برای چاپ بریتانیایی و آمریکایی بی‌نتیجه ماند و هیچ‌یک حاضر نشدند کتاب جویس را چاپ کنند تا اینکه یک ناشر فرانسوی در پاریس سرانجام چاپ کتاب اولیس را پذیرفت. جویس سالها در اتاقی در پاریس زندگی کرد و آثار بسیاری را نوشت. او تا زنده بود خوانندگان زیادی نداشت، عده‌ای او را هرزه‌نویس و یا دشوارنویس می‌دانستند. سالها پس از مرگش و پس از آنکه نام جیمزجویس به ستارهای درخشان در آسمان ادبیات جهان بدل شد، کشور ایرلند اتاقی را در همان برج قدیمی بارتلو به شکل موزهای‌کوچک به نام جیمزجویس اختصاص داد و در کنار وسایل شخصی او، دست‌نوشته‌ها، گیتار، کلاه و عینک این نویسنده بزرگ را برای بازدید گردشگران به نمایش گذاشته‌اند. شیوع ویروس کرونا: توگویی مردم شریف این سرزمین، قرار نیست روز و ماه و سالی را بی‌فاجعه و مصیبت تجربه کنند، آیا کی به پایان می‌رسد این همه درد، رنج، بیماری و مرگ؟! شادکامی کی می‌رسد از راه برای این مردم خوب؟! شوربختانه اسفندماه با شیوع ویروس کرونا آغاز شد. ویروسی خطرناک که شماری از این مردم رنجدیده را به کام مرگ برد و شماری دیگر را مبتلا، بیمار و زمین‌گیر کرد. می‌گویند ایجاد و گسترش این بیماری از کشور چین آغاز شده و اکنون به یک موضوع فراگیر و پرخطر جهانی تبدیل شده است و متأسفانه تاکنون تلاش دانشمندان و پژوهشگران برای مهار این ویروس خطرناک بی‌نتیجه مانده است، نه آنتی‌ویروسی نه واکسنی و نه درمانی. فعلا فقط با پیشگیری‌های فردی و دستورات بهداشتی و پزشکی می‌توان با آن مقابله کرد. گروه همکاران برگ هنر با تسلیت به همه خانواده‌های عزیز قربانیان این بیماری شوم و اظهار تأسف از این رویداد تلخ اجتماعی، دستیابی به راهکاری نجات‌بخش و جهانی را برای حفظ سلامت جامعه بشری و مهار شدن هرچه سریعتر شیوع این بیماری، با فرا رسیدن بهار، تندرستی. و بهروزی را برای همگان آرزومند است.